Noeëtedöpke

Noeëtedöpke

Spelling van ’t Wieërtlands in ‘t kort

In ’t Wieërtlands kinne vae de volgendje dialectvariânte: Wieërts (ouch wul Stadwieërts geneumdj), de Boeteni-jje, Ni-jwieërts en Ospels ( W, B, N en O ). Woeë det noeëdig és, zeen de verschille in ’t oongerstaondje aangegaeve.

Oeëverzicht vanne teîkes di-j in ’t Wieërtlands gebroêktj kunne waere.

  1. Klînkers

 

Korte klînkers Lang klînkers
gewoeën gewoeën
* a  bats, dabbe, kalle, mang * a  / aa  make, water / kaart, saap
* e  bel, herst, mes, tes  * e  / ee eder(eîn), BNO: zeve, beer, zeen
*é  (W,B) wi-j in béd, gezét, vés, zégke * ae  gaer, laeve, , maete, waers
* è  klemtoeënteîke * ao  haok, paol, schaop, straot
* i   indj, kits, mins, ris äö  bäöke, häök, päöl, schäöp
* o  bos, krolle, rosse, sop * o  / oo  moge, ore / stool, voot
* ó  bóks, hóng, kóffe, slóf * äö  bäöke, häök, päöl, schäöp
* ö  bös, plökke, pöt(je), völ
 * u  klumme, lup, stum, zundj                   * u  bure (naober), glure, kure, ule
* eu  keul, meug, steur, zeut
* ie begien, kieke,stiek(e)
* oe  boete, goeze, moel, noets
* uu buul, muus(ke),plevuus,

 

sleîptoeën(ig) geréktj
* â  ânger, bândj (NO), hând, kâl * aâ  blaâk, daâg, gaâles, schaâp
* ê  Bêls, gewêldj, vêl, wêrke * eê  deêp, feêp, geêlis, scheêm (BNO)
* î  blînke, dînke, înkel, pîn * eû  BNO: deûr, kneûk, neûge
* ô bôl, bedôrve, ôrgel * iê  altiêd, kniên, kriêge, viêf
* û gûns, hûmme, slûm, trûmpe * oê broêd (bruid), hoês, sloête, voêst
* oô  gedoôts, BNO: hoôf, stroôt, zoôn

   NO: hoôndj, hoônger, joônk
* uû  bruûdje, duûvel, struûk, vuûst

Schrieftj noeët(s) aa ee, oo, uu as det vanuut ‘t Nederlands fout és; dus: betale, grave,make, moge, ore, zoge, eder(eîn), (n)eme(s), zeve (BNO), bude, kure, kuze.

  1. Klînkers mét naoslaag

Vae kinne 3 groepe klînkers mét naoslaag:

Groep 1

* ieë bieëldj, fieëst, ieërst, schieëm (W)
* oeë broeëd (brood), gewoeën, schoeën, woeëne
* uuë bruuëdje (broodje), duuër, knuuëk, muuële

Groep 2

gewoeën

* aj ajje, waat zajje, det dajje mer als je/jullie, wat zei je, dat dacht je maar
* aaj (ich) haaj, laaj, slaaj, vlaaj(e) (ik) had, lade, sla, vlaai(en)
* aej baeje (ich baej), gaeje, knaeje, traej bidden (ik bid), uitdunnen, kneden, traptrede
* aoj aoj(e), haoje (ich haoj), kaoj, schaoj oud(e), houden (ik hou), koude, grendel
*äöj dräöj, kammeräöj, näöj, schäöj draden, kameraden, naden, grendels
* ej krej, tej, mejje, wejje kraai, taai, maaien, waaien
* eej heejbeej (WB), reej(e), sneej (BNO) hierbij, reden(en), slee, snee
* euj heuje, meujmeuj, speuje, zeuj (be)hoeden, bemoeial, haasten/spoeden, zij
*ieëj bestieëje, gelieëje, rieëje(ne), twieëje besteden, geleden, reden(en), tweetjes
* i-j bli-j, ri-jje, sni-jje, wi-j blij, rijden, snijden, hoe
*oeëj  foeëj, koeëj, roeëj(e), stroeëj fooi, kooi, rood/rode, stro
* oj kojje, mojje, ojje, tojje kom je, mocht je, of je, tot je
* ooj êrmooj, gooj(e), Rooj  armoede, goed(e), Stramproy,
* ui-j bui-j, lui-j minse, pui-j, rui-j              bui, luie mensen, pui, rui
* uj bluj(je), kuj, luj, mansluj bloei(en), koeien, lui/lieden, mannen
*uuëj  buuëj, nuuëje, puuëj, vluuëj boten, uitnodigen, poten, vlooien

 

geréktj

* êj NO: bezêj, bezwêj, drêj nuchter verstand/besef, drukte, draai
* eî-j WB: bezeî-j, bezweî-j, dreÎ-j nuchter verstand/besef, drukte, draai
* î-j bî-j / hî-j (NO), vrî-j bij/hier, vrij
* uî-j luî-j zeen, op z’n nuî-j, truî-j lui zijn, op z’n donder, trui

 

Groep 3

* aw blaw, flaw, gaw, vraw blauw, flauw, gauw, vrouw
* ieëw ieëw, lieëw, mieëw, schrieëw eeuw, leeuw, meeuw, schreeuw
* ow dowwe, kow, , tow, now duwen, koe, luiden, dicht, nieuw
*oôw   NO doôw, noôw, roôw, schoôw toen, nu, ruw, schuw
* oow noow, roow nu, ruw

 

 

  1. Twieëklânke

gewoeën

* au mauwe, nauw, paus, saus miauwen, precies/eng, paus, saus
* ei bein, eiskout, heivers, stein benen, ijsje/ijsco, huiswaarts, stenen
* ou doufpot, mouf, oug, ougst doofpot, stof, oog, oogst
* ui buize, hui (N), huit, uigske stevig drinken, vandaag, hoofd, oogje

Opmêrking:

*Keesj in principe vör ei en neet vör ij, behâlve as ’t Nederlands ij hieët.

*Keesj in principe vör ou en neet vör au, behâlve as ’t Nederlands au hieët;

sleîptoeën(ig)/geréktj

* eî  beîn, heîs, keîme, zeîp been, hees, kammen, zeep
* oû doûf, droûm, loûf, oûge doof,droom, loof, ogen
* uî duîles, huîps, gluîve, snuîk(e) wildebras, heel veel, geloven, snoep(en)

 

  1. Mejklînkers

De mejklînkers zeen wi-j in ‘t Nederlands.

Ve kinne wul e paar bezûndjer gevalle:

* dj aendje, gruuëdje, huuërdje, lingdje, vuuërbieëldje
* tj baantj, gaantj, gruuëtje, hingtj, tjeh
* gk bagke, ligke, mögke, rögke, zégke
* sj bieësje, börsj, goesj , sjelot, sjoepe;
* zj goeszje (gooide), zjem, zjendêrm, zjiep, zjuust;

 

  1. t of d op ‘t indj van wuuërd

As e woeërd in ‘t Nederlands op ‘t indj ‘n d hieët, blieftj di-j in ‘t Wieërtlands bewaardj ouch as di-j d gevolgdj wurtj doeër ‘n j.

As in ‘t Nederlands geîn vergeliêkbaar woeërd mét d vuuërkeumtj, dan schriefdje altiêd ‘n t, want di-j klînktj/huuërdje dao dan ouch.

Dus: bieëldj, hoond, lând, tând, naeve baantj (beemd), gaantj (lang meisje), kântj (NO), maegtje (meisje).

  1. Lieënwuuërd / internationaal wuuërd

Dieës wuuërd waere zoeë völ muuëgelik in de internationaal spelling geschrieëve, dus:  computer, chatte, maile. Laotj uch beej dit soeërt wuuërd neet verleî-je tot fonetisch schriêve 
mieërt 2018

drs. Jan Feijen